Bij de aanvang van een project of activiteit is het belangrijk om in een pril stadium rekening te houden met de gevolgen voor het milieu. Voor openbare en particuliere projecten die aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor het milieu, is een milieueffectenrapport, kortweg een MER, verplicht.

Om een onafhankelijk onderzoek te garanderen, moeten erkende deskundigen een MER opstellen. Let wel dat het woord “milieu” in de ruime zin van het woord moet worden geïnterpreteerd: het gaat niet alleen over water, afval, groen en natuur maar bijvoorbeeld ook over mobiliteit, landschap en erfgoed.

Er zijn twee types milieueffectenrapporten. Enerzijds is er het plan-milieueffectenrapport (plan-MER) dat wordt opgemaakt alvorens het plan of programma vastgesteld wordt. Anderzijds wordt een project-milieueffectenrapport (project-MER) opgemaakt voordat een vergunning voor de mogelijk schadelijke activiteiten wordt verleend.

De project-MER-plicht geldt meestal voor grote of ingrijpende projecten. In vele gevallen zal men drempelwaarden gebruiken. Wanneer die drempels overschreden worden, geldt de MER-plicht.  In een aantal gevallen is de MER-plicht ook gekoppeld aan de plaats waar de voorgenomen activiteit is gepland. Als die plaats in een voor het milieu kwetsbaar gebied ligt, dan is een milieueffectrapport noodzakelijk. Voor sommige kleinere projecten geldt een screeningsplicht. Alleen als een screening van het project uitwijst dat er aanzienlijke milieueffecten te verwachten zijn, moet een MER opgemaakt worden.